Ufo’s boven Suriname

Ufo’s en aliens zijn een niet meer weg te denken onderdeel van de populaire cultuur. Ze spelen een rol in films en televisieseries, en afbeeldingen van ufo’s en aliens staan prominent op onder meer snackverpakkingen en kleding. Ufo-verhalen gaan echter niet alleen over buitenaardse intelligenties die in vliegende voertuigen heimelijk de aarde bezoeken. De verhalen, met hun oorsprong in de Verenigde Staten, worden gekleurd door christelijke en theosofische thema’s, door raciale en zelfs racistische opvattingen en ideeën over samenzweringen door onder meer de Amerikaanse overheid. De ufo-verhalen reflecteren daarmee vooral het culturele, raciale, religieuze en politieke landschap van de Verenigde Staten, bezien vanuit het perspectief van witte Amerikanen

De verhalen over ufo’s en hun bemanning verspreiden zich over de wereld, ook onder bevolkingsgroepen en samenlevingen met een andere culturele, religieuze en raciale achtergrond dan de Amerikaanse. De vraag rijst of deze ontvangers de ufo-verhalen op dezelfde manier interpreteren als witte Amerikanen. Vanuit deze gedachte ontstond de centrale vraag in dit onderzoek: Hoe worden de Amerikaanse ufo-verhalen overgenomen in een andere maatschappij dan de Amerikaanse? Het onderzoek is uitgevoerd in multiraciaal en multireligieus Suriname. Aangenomen wordt daarom dat de (post)koloniale periode en raciale verhoudingen door hen vanuit een ander perspectief worden beleefd dan in het overwegend witte Amerika.

Uit het onderzoek blijkt dat veel ufo-complottheorieën ook in Suriname worden verteld, inclusief de Amerikaanse anti-overheids-sentimenten en de specifieke vreemdelingenhaat van Amerikaanse extreemrechtse groeperingen. Daarbij is sprake van stereotypering van met name Surinamers van Afrikaanse afkomst. Ook de boodschap van Amerikaanse hegemonie wordt overgenomen.

Het ufo-discours wordt op sommige punten ook aangepast. Er worden bijvoorbeeld verhalen verteld over ufo’s boven Suriname. Andere verhalen worden weliswaar overgenomen maar krijgen een andere betekenis of andere focus. Zo wordt in het Surinaamse discours meer dan in de VS nadruk gelegd op de overeenkomst die er zou zijn tussen de verhalen over ufo’s en verhalen uit de Hindoeïstische mythologie. Voor verschillende Hindostaanse ufologen lijken de ufo-verhalen te fungeren als een bevestiging en erkenning van hun identiteit. In Suriname weerspiegelen de ufo-verhalen daarmee een belangrijke maatschappelijke lokale omstandigheid: de diversiteit van de bevolking, raciale en culturele verschillen en een ervaren ongelijkheid.

Deze aanpassingen zijn echter minder groot dan op basis van de verschillen tussen de Amerikaanse en Surinaamse ufologen te verwachten was, met name op het gebied van raciale vooroordelen en religieuze perceptie. De receptie van de ufo-mythologie in Suriname laat daarmee zien hoe machtsrelaties hoe de lokale bevolking dominante vertellingen overnemen en identiteiten bevestigen.

Tanya Wijngaarde (Amsterdam, 1964) studeerde etnomusicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zij verdedigde haar proefschrift ‘Ufo’s boven Suriname’ op 11 december 2019 aan de Universiteit van Amsterdam.