SVMK – nut en noodzaak
Sta mij toe mij voor te stellen: Ik ben Sandra Trienekens, Lector Burgerschap en Culturele Dynamiek aan de Hogeschool van Amsterdam en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Als referent ben ik enkele keren per jaar betrokken bij de werkzaamheden van de Stichting Vorming Multicultureel Kader (SVMK). Met deze tekst richt ik mij tot potentiële begeleidende hoogleraren, sponsors, bestuursleden, personen of instanties die overwegen financieel of anderszins een bijdrage aan de SVMK te leveren, de promovendi zelf en andere geïnteresseerden.
Met deze tekst wil ik u inzicht verschaffen in het nut en de noodzaak van de SVMK, door in te zoomen op een aantal kenmerken die het tot een uniek instituut maakt. Alle promovendi die aan de SVMK verbonden zijn hebben een vragenlijst ingevuld die zich richtte op hun ervaringen met promoveren, universiteiten en de SVMK. De antwoorden van de promovendi, aangevuld met mijn eigen ervaringen met de Nederlandse wetenschap en mijn waarnemingen tijdens SVMK seminars, vormen de inhoud van onderstaande tekst. De doelgroep
De SVMK heeft tot doel het vormen van multicultureel kader; de vorming van mensen van uiteenlopende etnische achtergronden (allochtoon en autochtoon), uit milieus waarin studeren, laat staan promoveren, geen vanzelfsprekendheid is; de vorming op universitair niveau van mensen die bijna zonder uitzondering lange werkervaring en een fulltime baan hebben. Het zijn dan ook vaak mensen die een stuk ouder zijn dan de gemiddelde promovendus op de universiteit.
Wat deze mensen bindt is hun interesse in multiculturaliteitsvraagstukken. De intellectuele discussies, die binnen de SVMK vorm krijgen over de relatie tussen multiculturaliteit en een scala aan actuele, maatschappelijk relevante onderwerpen (van sociale mobiliteit, burgerschap en integratie tot de openbare financiën), zijn – mijns inziens – het toonbeeld van hoe discussies over de multiculturele samenleving op dit niveau gevoerd zouden moeten worden. Helaas worden onze universiteiten nog niet door eenzelfde diversiteit aan medewerkers, promovendi en onderwerpen gekenmerkt. Momenteel zijn er zo’n dertig promovendi binnen de SVMK actief. Daarmee evenaart of overtreft de SVMK het Mozaïekprogramma van NWO, dat per jaar meer toekenningen doet, maar waarin de sociale wetenschappen sterk ondervertegenwoordigd zijn. Waarom de SVMK en geen reguliere universiteit?
Je kunt grofweg op twee manieren promoveren: als “assistent in opleiding” (aio) of buitenpromovendus. Als aio treedt men voor 4 jaar fulltime in dienst van een universiteit. Aio worden is voor de meeste SVMK promovendi geen reële optie, de tijdsinvestering die het vraagt voor een relatief laag salaris is op te brengen door een jong persoon zonder kinderen, maar niet door iemand met een beroepscarrière en die een gezin heeft te onderhouden. Een buitenpromovendus promoveert in eigen tijd, universitaire binding is er enkel met een hoogleraar die hem/haar af en toe begeleid. Veel promovendi van de SVMK hebben, voordat ze daar terecht kwamen, geprobeerd een traject als buitenpromovendus aan een universiteit te starten. Zij geven verschillende redenen waarom ze bij universiteiten geen aansluiting vonden:
De ervaring wijst uit dat het lastig is bij een universiteitsdepartement aansluiting te vinden vanwege de interdisciplinaire aanpak die veel SVMK-onderzoeken kenmerkt. Deze onderzoeken beperken zich niet tot bijvoorbeeld sociologie,maar inzichten uit de sociologie, politicologie, antropologie en andere relevante wetenschappelijke disciplines worden in de proefschriften op integrale wijze verwerkt.
Daarnaast kiezen hoogleraren, ingegeven door het waarderingssysteem van universiteiten, vaak voor aio’s en is de tijd die zij in proefschriften van buitenpromovendi kunnen steken noodgedwongen beperkt. De buitenpromovendus staat er dus alleen voor en moet daarbij ook het intellectuele en sociale contact met andere promovendi ontberen. Een SVMK-promovenda die om deze reden van een universiteit naar de SVMK is overgestapt: ‘Mijn hoogleraar en ik concludeerden dat de geboden structuur van de SVMK in combinatie met contacten met andere promovendi een duidelijke meerwaarde heeft voor buitenpromovendi.’ · Multiculturaliteit heeft op veel departementen als onderwerp geen prioriteit (uitgezonderd in etnische studies gespecialiseerde instituten) en als het wordt onderzocht dan gebeurt dat vaak vanuit een specifiek perspectief: er wordt gezocht naar verklaringen voor (vermeende) problemen. De filosofie achter SVMK-onderzoek daarentegen kenmerkt zich door het zoeken naar condities die succesvolle ontwikkelingen in de multiculturele samenleving mogelijk maken en het doen van oplossingsgericht onderzoek. De promovendi onderstrepen deze filosofie. Zoals een van hen het stelde: ‘Ik ben er trots op om op positieve en constructieve wijze een bijdrage te leveren aan de multiculturele samenleving.’ Dit vormt een wezenlijk andere wetenschappelijke benadering, want als het probleem is onderzocht dan is er nog niet meteen een werkbare oplossing. Het betekent ook een andere ervaring voor promovendi: zij vormen vaak deel van de onderzoekspopulatie, maar ervaren zichzelf niet als probleem. Het betekent niet dat de SVMK promovendi niet kritisch zijn of problemen in hun gemeenschap ontkennen. Integendeel. Het betekent dat zij hun onderzoek benaderen vanuit een opbouwend perspectief dat kritische wetenschappelijke kanttekeningen plaatst bij de dominante (negatieve) beeldvorming over en de problematiserende benadering van de onderzoekspopulatie (migranten en hun nakomelingen). · Veel SVMK-promovendi geven aan een grote afstand tussen henzelf en de universiteit te ervaren door hun sociaal-economische achtergrond en soms ook door hun etnische achtergrond – universiteiten zijn immers nog steeds overwegend witte bolwerken. Tevens geven de promovendi aan dat het in eigen kring vaak geen usance is om te promoveren, ook daar staat men er alleen voor. De SVMK verkleint deze ‘dubbele academische kloof’ door promovendi een wetenschappelijk kader te bieden in een groep van mensen met vergelijkbare achtergronden. · De SVMK begeleidt een groot aantal promovendi dat recent in Nederland is aangekomen: ‘Ik heb nog weinig kans gehad om een netwerk op te bouwen en overzicht te krijgen op ‘wie, wat, waar’ in de Nederlandse wetenschap’, zegt een van hen. Ook degenen die lang geleden aan een Nederlandse universiteit zijn afgestudeerd kennen de actuele stand van het wetenschappelijk debat en haar spelers niet meer. De SVMK ontsluit voor hen het netwerk en geeft inzicht in de wetenschappelijke structuur. Daarnaast geldt dat de organisatie en regelgeving rondom buitenpromovendi aan universiteiten ondoorzichtig is. De SVMK biedt heldere structuur en afspraken door deze vast te leggen in een convenant. Overeenkomsten SVMK en reguliere universiteiten Aio’s aan de universiteit zijn vrijwel zonder uitzondering verbonden aan onderzoeksscholen. Deze onderzoeksscholen vormen een thematische inbedding van het onderzoek in een onderzoekscluster waarbij promovendi van meerdere universiteiten zijn aangesloten. Naast thematische inbedding verzorgen onderzoeksscholen ondersteuning in de vorm van cursussen gericht op het versterken van het voor het cluster relevante onderzoekstechnieken en methodieken. De SVMK fungeert op soortgelijke wijze als een onderzoeksschool voor de promovendi die hun promotieonderzoek naast een fulltime baan uitvoeren. Ze brengt mensen bijeen die gericht zijn op een vergelijkbare thematiek, namelijk multiculturaliteit en emancipatie, en ondersteunt hen op het vlak van het versterken van wetenschappelijke onderzoeksvaardigheden met seminars, workshops en salons. “Mijn vriendin heeft het ook alleen gedaan” Iedereen kent wel een voorbeeld van iemand die naast een baan op eigen houtje promotieonderzoek heeft gedaan en is gepromoveerd. Zoals ook iedereen wel iemand kent die zijn of haar hele leven heeft gerookt en met 80 jaar nog steeds kerngezond is. Uit deze voorbeelden moeten we echter niet afleiden dat je dan net zo goed alleen kunt promoveren of dat je net zo goed door kunt gaan met roken. Om een promotieproject goed op te zetten, de voortgang te bewaken en tot een kwalitatief hoogstaand resultaat te komen, heb je begeleiding nodig. De SVMK seminars, workshops en salons vullen leemtes in wetenschappelijke kennis en vaardigheden die men zich moeilijk zelfstandig eigen kan maken. Deze begeleiding biedt de SVMK aan promovendi die niet in een regulier promotietraject van de universiteit zijn ingebed. Meerwaarde van de SVMK
De SVMK kent een belangrijke meerwaarde voor de Nederlandse wetenschap en maatschappij vanwege het werkelijk interdisciplinaire karakter van het onderzoek én het interculturele karakter van de groep promovendi. In de woorden van een SVMKpromovenda: ‘Ik zie de wetenschappelijke meerwaarde in ons interdisciplinair onderzoek en de meerwaarde voor de samenleving in het vormen van een multicultureel middenkader en in het oplossingsgericht denken bij onderzoek naar sociale vraagstukken.’ De meeste promovendi onderschrijven nadrukkelijk het belang van de intellectuele emancipatie van ‘allochtone’ gemeenschappen in Nederland, een van de kerndoelstellingen van de SVMK. Door de SVMK wordt kennis en kunde vanuit migrantengroepen gemobiliseerd, wetenschappelijk getoetst en onderbouwd. Hierdoor kunnen wetenschappelijke en maatschappelijke discussies en beleidsbeslissingen met betrekking tot vraagstukken over de multiculturele samenleving vanuit verschillende perspectieven benaderd worden. Er hoeft niet langer óver en vóór allochtone burgers gepraat te worden, de SVMK vormt, mijns inziens, een doelgerichte manier om de essentiële diversiteit te creëren in de hogere echelons van bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld en ambtenarij.
De SVMK-promovendi zien bovendien de meerwaarde van de SVMK op het niveau van de individuele promovendus. Zo wijst de ervaring van de promovendi uit dat ze productiever leren en werken door het collectieve proces dat tot stand komt in workshops, salons en seminars. In de woorden van een SVMK-promovendus: ‘Ik leer door het beoordeeld krijgen van mijn werk door de promotor, referenten én medepromovendi en door het mede beoordelen van het werk van anderen.’ Bovendien worden er in het groepsproces vaardigheden versterkt die men alleen niet kan trainen: presentaties houden, leren met kritiek van anderen om te gaan en leren op een wetenschappelijk manier te discussiëren over actuele maatschappelijke processen. De gelegenheid hebben om te discussiëren is belangrijk omdat de promovendi aangeven niet veel gesprekpartners op niveau te hebben in hun omgeving. Het groepsproces prikkelt de motivatie van de promovendi om door te gaan én het zorgt voor een kwaliteitsimpuls.
Daarnaast geven de promovendi aan maatwerk in begeleiding en het voortgangstraject als meerwaarde van de SVMK te zien. Afgestemd op baan, gezin en overige verplichtingen wordt een realistisch traject uitgezet en worden er afspraken gemaakt over de voortgang in de vorm van een convenant. De begeleiding vindt snel en efficiënt plaats. Meestal krijgt men commentaar per email, waar nodig volgt telefonisch contact of een face-to-face gesprek. Hierdoor blijven kosten en reistijd beperkt want de promovendi wonen en werken verspreid over Nederland. Maatwerk betekent ook dat de workshops, seminars en salons in het weekend plaatsvinden, door de week is men tenslotte aan het werk. Een dergelijke service kan een reguliere universiteit niet leveren. De begeleiding door Ruben Gowricharn, de oprichter van de SVMK, zien de promovendi ook als een meerwaarde: met zijn carrièreontwikkeling van edelsmid tot hoogleraar spreekt hij meer dan alleen maar tot de verbeelding en vormt hij een rolmodel dat de promovendi motiveert om tot een kwalitatief hoogstaande afronding van hun onderzoek te komen. Daarnaast stelt een van de SVMK-promvendi: ‘Behalve de technischwetenschappelijke bagage van een begeleider vind ik de maatschappelijke competentie van doorslaggevend belang: het inzicht en begrip van een begeleider in de culturele achtergronden van de promovendi; het laten zien dat je principieel in de capaciteiten van mensen gelooft, ongeacht de achtergrond of de omstandigheden.’ Waar staat de SVMK nu en waar gaat het heen?
Al is de SVMK pas in 2005 opgericht, de eerste promotie is succesvol afgerond en de volgende drie vinden in het najaar van 2008 plaats. Dit zal helpen om de SVMK zichtbaarder te maken en haar kwaliteit en actualiteit aan te tonen. Zo kan de SVMK uitgroeien tot een centrum waarin expertise is gebundeld over uiteenlopende thema’s met betrekking tot diversiteit en de multiculturele samenleving. De SVMK als expertisecentrum dus. Concluderend statement
De noodzakelijke diversificering van de hogere echelons van bedrijfsleven, overheid en wetenschap is niet iets wat men alleen maar een warm hart toe kan dragen. Men kan initiatieven die keihard en concreet aan positieve veranderingen van posities van allochtone burgers in de maatschappij bijdragen, niet alleen mondeling steunen. Financiële ondersteuning en inbedding zijn ook noodzakelijk. Het runnen van een onderzoeksschool met meer dan 25 promovendi kost tenslotte geld. De SVMK is geen wijkplaats voor ‘achtergestelde allochtone Nederlanders’, die het alleen niet zouden redden. De meeste van hen zijn al maatschappelijk succesvol. Het is ook geen sektarisch clubje van mensen die er vreemde ideeën over diversiteit en de multiculturele samenleving op na houden. De SMVK is een uniek instituut, de eerste onderzoeksschool voor buitenpromovendi in Nederland. Dit vernieuwende instituut brengt mensen met wortels in alle delen van de wereld samen rondom sociaal wetenschappelijk kwaliteitsonderzoek naar diversiteitvraagstukken. Aan dit unieke instituut heb ik graag mijn naam verbonden. Volgt u ook?
Dr. Sandra Trienekens, Lector Burgerschap en Culturele Dynamiek Amsterdam, oktober 2008